Historia ZAiKS-u

Krótkie dzieje organizacji

Od roku 1929 datują się równie twórcze kontakty członkowskie ZAiKS-u z międzynarodową organizacją nagrań mechanicznych Bureau International des Societes gerant les Droits d'Enregistrement et de Reproduction Mecaniques - BIEM. W latach siedemdziesiątych, prezes ZAiKS-u Karol Małcużyński zasiadał w ścisłym 5-osobowym kierownictwie tej organizacji.
Tuż przed wybuchem II wojny światowej ZAiKS był relatywnie dużą organizacją autorską reprezentującą ogromny międzynarodowy portfel repertuarowy. Był organizacją powiązaną dziesiątkami umów z większością użytkowników tego repertuaru; organizacją cieszącą się publicznym szacunkiem i zaufaniem swoich członków. Do podniesienia prestiżu w oczach opinii publicznej przyczyniały się spektakularne wygrane autorów w bataliach prawniczych toczonych na sali sądowej. A były to spory nie byle jakie, żeby wspomnieć choćby bezpardonową walkę o likwidację Stowarzyszenia w połowie lat trzydziestych, toczoną przez Polskie Radio, nie płacące należnych autorom tantiem. Niestety w tragicznym wrześniu 1939 roku w zbombardowanej siedzibie Stowarzyszenia spłonęła praktycznie cała dokumentacja prawna, finansowa i członkowska. Jeszcze dwa dramatyczne miesiące próbowano kontynuować działalność, potem decyzją władz okupacyjnych zawieszono ją na czas nieokreślony, praktycznie do końca wojny.

W pierwszym miesiącu po zakończeniu wojny, w prywatnym mieszkaniu dyrektora Jastrzębca-Rudnickiego, które cudem ocalało w zrównanej z ziemią Warszawie, wznowiono działalność inkasowo-repartycyjną. Z pożogi wojennej, nierzadko w równie cudowny sposób, ocalała większość przedwojennych członków Stowarzyszenia, a także wielu znanych i lubianych artystów. Po sześciu latach okupacyjnego koszmaru ludzie znów byli spragnieni rozrywki. Zaczynać trzeba było jednak od początku. Na mocy decyzji prezydenta m. st. Warszawy z 7 stycznia 1946 r. na podstawie art. 21 Prawa o stowarzyszeniach z 1932 r. zarejestrowano statut i wpisano do Rejestru Stowarzyszeń i Związków "Związek Autorów, Kompozytorów i Wydawców ZAiKS".

W 1952 roku sejm uchwalił Ustawę o prawie autorskim, niezmiernie ważną dla działania naszej organizacji. Czasy były trudne, a warunki socjalne niewyobrażalnie trudniejsze. Dla autorów największą bolączką był brak siedziby Stowarzyszenia.
W 1958 roku władze Warszawy przekazały ZAiKS-owi do odbudowy ruiny Pałacu Daniłowiczowskiego zwanego przez warszawiaków Domem pod Królami, a przez historyków Biblioteką Załuskich. Ten pałacyk umiejscowiony tuż obok prastarej zabudowy królewskiej stolicy, ma przeszło 300-letnią bogatą historię. Trzykrotnie doszczętnie splądrowany i spalony, przebudowywany gruntownie przez kolejnych właścicieli został pod opieką konserwatora odbudowany wyłącznym sumptem autorów i kompozytorów. Z wdzięcznością przyjęto dar, jaki przekazał CISAC w imieniu autorów zagranicznych. Tutaj na ulicy Hipotecznej 2, w pieczołowicie konserwowanym pałacyku mieści się po dziś dzień biuro Stowarzyszenia.