71. Treść prawa autorskiego cz.1
Od wielu lat na łamach Muzyka próbuję twórcom, artystom wykonawcom i użytkownikom twórczości wyjaśniać treść prawa autorskiego i praw pokrewnych. Ciągle jednak pokutują stereotypy i i brak wiedzy co do zakresu uprawnień twórców przysługujących im w związku ze stworzeniem utworu. Prawo autorskie ze względu na to, że opisuje „prawa” wynikające z kreacji dzieła, ściśle związane z osobą twórcy a jednocześnie prawo do przedmiotu (utworu) dającego się eksploatować w różnych formach materialnych i niematerialnych przynoszących zarobek, ma dualistyczny charakter. Mówiąc więc, że komuś przysługuje do utworu prawo autorskie, myślimy jednocześnie o „autorskich prawach osobistych” i „autorskich prawach majątkowych”, różnych co do charakteru i sposobów ich wykonywania. Treść autorskich praw osobistych reguluje art.16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Pr. aut), a treść autorskich praw majątkowych art.17 Pr. aut.
Autorskie prawa osobiste są prawami nieprzenoszalnymi a więc twórca nie może ich zbyć w drodze umowy ani mocą testamentu, autorskie prawa majątkowe mogą być przenoszone na inne osoby tak fizyczne jak i prawne, a także są częścią spadku, którym można rozporządzić w testamencie lub podlegają dziedziczeniu ustawowemu. Autorskie prawa osobiste nie gasną w czasie (wiecznie żywe!!) , majątkowe co do zasady gasną po 70 latach od śmierci twórcy. Autorskich praw osobistych twórca nie może się zrzec, są z nim związane bez względu na jego wolę, autorskich praw majątkowych zrzec się może. Autorskie prawa osobiste wykonuje zawsze sam twórca lub osoby przez niego wskazane a po jego śmierci w pierwszym rzędzie małżonek (art.78 ust.2 i 3Pr. aut.), autorskie prawa majątkowe wykonuje ich faktyczny właściciel, wielokrotnie nie twórca lecz nabywca – wydawca, producent, nadawca, bez konieczności udziału twórcy.
Prawa osobiste autorów należą do szczególnej kategorii dóbr chronionych prawem. Odzwierciedlają one z jednej strony „ojcostwo” dzieła i szczególny stosunek jaki ma do własnej twórczości autor, z drugiej prawdziwie niematerialny charakter utworu.
Kodeks cywilny (art.23 kc) w katalogu przykładowych dóbr osobistych człowieka, wymienia obok wolności, czci, swobody sumienia, nietykalności mieszkania, tajemnicy korespondencji, także twórczość artystyczną i przyznaje jej ochronę niezależnie od innych przepisów prawa. Kodeks traktuje twórczość jako akt kreacyjny człowieka pomijając skutki majątkowe twórczości. Art. 23 kc może więc być niezależną podstawą do żądania ochrony w przypadku naruszenia interesów twórców, gdyby okazało się, że ochrona, którą przewidują przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie była wystarczającą i adekwatną do konkretnej sytuacji.
Zgodnie z art.16 Pr. aut, prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem. Można powiedzieć, że chronią piętno twórcze na dziele konkretnego człowieka i jego psychiczny i emocjonalny związek z własnym utworem. To piętno autora ucieleśnione w dziele trwa tak długo, jak długo istnieje jakiekolwiek odzwierciedlenie dzieła – choćby w pamięci innych ludzi, artystów wykonawców.
Bezwzględny charakter autorskich praw osobistych, każe wszystkim korzystającym z dzieła autora przestrzegać tych praw. Nawet tam gdzie ustawa dopuszcza ograniczenia w prawach majątkowych, zobowiązuje jednocześnie do przestrzegania praw osobistych (np.art.34 Pr. aut).
