Historia ZAiKS-u

Krótkie dzieje organizacji

HISTORIA

Od połowy XIX stulecia, jedną z cech dynamicznych przemian społecznych, jakie miały miejsce w Europie, była walka o docenienie wartości wykonywanej pracy i sprawiedliwy system wynagradzania za nią. Inaczej mówiąc, czyniono próby położenia kresu dotychczasowemu ekonomicznemu wyzyskowi panującemu na różnych polach ludzkiej aktywności. Przejawem narastania tej świadomości była również walka autorów i kompozytorów o prawne uniemożliwienie czerpania zysków z bezpłatnej eksploatacji ich dzieł. Spontanicznie powstawały rozmaite organizacje i stowarzyszenia, często o międzynarodowym charakterze, których statutowym celem była praktyczna realizacja tych celów. Nie można nie przecenić ich roli w wypracowywaniu legislacyjnych rozwiązań wprowadzanych na świecie po I wojnie światowej.

W Polsce, która po niemal 120-letniej niewoli odzyskała swą niepodległość, rolę taką spełnił ZAiKS. Stowarzyszenie nasze, wtedy znane jako Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych, założono w marcu 1918 roku w Warszawie z inicjatywy grupy wziętych autorów i kompozytorów lekkiej muzy. Ich wykonywane i nielegalnie powielane szlagiery znał cały kraj, ale pomimo dostatku popularności w kieszeniach twórców świeciła pustka. Inicjatywa ta miała charakter absolutnie pionierski - nie istniał bowiem jeszcze ani Związek Literatów Polskich, ani Związek Kompozytorów Polskich, ani też legendarny Związek Autorów Dramatycznych. Gwoli ścisłości należy za to wspomnieć o istnieniu w latach 1909-1939 czcigodnego Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, do którego należeli luminarze polskiej literatury, w tym polscy laureaci literackiej nagrody Nobla. Towarzystwo to nie miało jednak charakteru aktywnej organizacji dążącej do spełnienia oczekiwań swoich członków, choćby w zakresie przygotowania propozycji aktów prawnych czy prowadzenia zakrojonej szeroko akcji uświadamiającej.